_{TOWARZYSTWO  ŚWIĘTEGO  MARKA  W  SYCOWIE}

Stanisław Kozłowski

(25.08.1960 r. -  04.02.2021 r.)

Przeszłość jest czasem, który powraca (Octavio Paz)

Urodził się we Wrocławiu i w tym mieście „trzech kultur” zdobywał swoją edukację. Tu uczęszczał do szkoły podstawowej, liceum ogólnokształcącego i tu kończył studia na Wydziale Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego w zakresie filologii polskiej – specjalność nauczycielska. W 1999 r. ukończył Studium Podyplomowe „Zrozumieć Europę” przy Instytucie Historii na Uniwersytecie Wrocławskim, a w  2001 r. podyplomowe studia z historii na Wydziale Filozoficzno-Historycznym. W czasie studiów był aktywnym działaczem Niezależnego Związku Studentów. Po studiach, od 1988 r., podjął pracę jako nauczyciel w wiejskiej szkole podstawowej w Działoszy pod Sycowem. Od 2001 r. pracował także jako doradca – metodyk w Powiatowym Centrum Edukacji i Kultury w Oleśnicy. W 2002 r. uzyskał tytuł nauczyciela dyplomowanego.
Był bardzo aktywnym nauczycielem języka polskiego i historii, wychowawcą wielu pokoleń młodzieży, której przekazywał najlepsze wzorce wychowawcze. Uczył patriotyzmu, miłości do języka, tradycji i historii. Był niestrudzonym badaczem kultury i dziejów rejonu pogranicza śląsko-wielkopolskiego, zainteresowanym życiem społecznym regionu.
W 1997 r. wygłosił referat na konferencji „Z dziejów ziemi sycowskiej w 190. rocznicę śmierci C.G. Langhansa”, w której uczestniczyli przedstawiciele Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Konsulatu RFN we Wrocławiu. Pokłosiem tego spotkania było wydanie w 2008 r. przez Muzeum Regionalne w Sycowie biografii architekta,  pt. „Życie i twórczość Carla Gottharda Langhansa 1732 – 1808” autorstwa S. Kozłowskiego. Publikacja była prezentowana przy okazji wystawy w tymże muzeum „Carl Gotthard Langhans – 1732-1808. Architekt z Kamiennej Góry”, której autorem i komisarzem był dr Jerzy Krzysztof Kos.
Również z 1997 r. pochodzi przygotowana z uczniami SP w Działoszy wystawa „Strachów polskich portret własny”, pokazywana w Muzeum Regionalnym w Sycowie,  Ostrzeszowie i Oleśnicy, a także w TVP5 Wrocław.
W latach 1999- 2003 Stanisław Kozłowski zainicjował i współorganizował cieszące się wielką popularnością  Rajdy Turystyczno – Rowerowe „Czeska Droga”, które miały przypomnieć historię osadnictwa czeskiego na ziemi sycowskiej. W 2011 r. Powiatowe Centrum Edukacji i Kultury w Oleśnicy przygotowało wystawę prezentowaną w Muzeum Regionalnym w Sycowie „Czeska Droga – Bohemian Road – Tschechischer Weg. Wspólnota i przestrzeń, tradycja i ludzie śląsko-wielkopolskiego pogranicza”,  będącą podsumowaniem tych działań.
W 2001r.  staraniem S. Kozłowskiego ukazał się tomik wierszy „Moja miłość się nie zmienia”, lokalnego twórcy ludowego – poety i rzeźbiarza – Jana Kowalskiego. Jak napisał we wstępie , jednym z najważniejszych powodów jego wydania był ten, że jest on z perspektywy wrażliwej jednostki próbą kreacji „literatury miejsca”” i jest autorską propozycją interpretacji rzeczywistości w oparciu o „wewnętrzne poczucie prawdy o czasie i miejscu, które ukształtowały go na całe życie. Wybór z twórczości tego poety, pod takim samym tytułem („Moja miłość się nie zmienia”), z posłowiem i opracowaniem S. Kozłowskiego, był także jednym z tomów wydawnictwa „Patriotyzm jutra” , wydanego w 2006 r., w ramach programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Stanisław Kozłowski nie tylko wchodził w skład zespołu redakcyjnego projektu, ale też organizował jego pracę merytoryczną. Posłowie jego autorstwa znajdziemy też w tomie „Nabożeństwo żałobne zawierające pieśni pogrzebowe za dusze zmarłych wiernych”. Był on  wznowieniem modlitewnika z 1845 r. na zasadzie jak najwierniejszej transliteracji, w celu zachowania zabytkowej warstwy językowej.
W ramach swojej pracy nauczycielskiej aktywizował lokalne środowiska. Badał historię regionu. Dzięki jego  wywiadom, organizowanym warsztatom dziennikarskim dla uczniów, zostały utrwalone historie wielu rodzin, które przywędrowały po II wojnie światowej na te tereny. Zostały one  wykorzystane w wydanej pod koniec  2020 r. książce „W cieniu wojen. Z pamiętników uchodźców i zesłańców na Sybir” pod redakcją Aleksandry Hołubeckiej-Zielnicy, przy wydaniu której współpracował. 

To właśnie współpraca z państwem Krzysztofem i Aleksandrą Zielnicami zaowocowała powołaniem w marcu 2002 r. stowarzyszenia społeczno-kulturalnego „Towarzystwa Świętego Marka” w Sycowie. Tak wspomina ten czas  p. Aleksandra: W latach osiemdziesiątych nabyliśmy 65 arów ziemi na Św. Marku i zamierzaliśmy pobudować tam dom, by już kompleksowo zająć się badaniami pogranicza śląsko-wielkopolskiego. Jednakże proces wydzielenia działki budowlanej z areału rolnego trwał lat kilka i nasze dorosłe już dzieci nie zamierzały przenosić się z Wrocławia. Wszystko zawisło w próżni… a więc i nasze plany budowlane i… badawcze. Nagle pewnego dnia zadzwonił telefon i nieznany nam nauczyciel z Sycowa, koniecznie chciał się z nami spotkać. Był to Stanisław Kozłowski, który już wcześniej odszukał i nawiązał kontakt z byłym sycowianinem - Jankiem Kowalskim - znanym już w kraju i za granicą ludowym rzeźbiarzem i poetą.

Nowy impuls sprawił, że powróciliśmy do wcześniejszego zamysłu kontynuowania badań nad historią pogranicza śląsko-wielkopolskiego.

Od momentu powstania Towarzystwa, aż do swej śmierci w 2021 r.  S. Kozłowski był jego prezesem. Wraz z Towarzystwem zrealizował wiele projektów. W 2003 r. został zainaugurowany projekt „Studnie pątnicze przy drodze na Św. Marek”,  nawiązujący do miejscowych podań historycznych i legend.  W jego ramach powstały przy drodze pielgrzymkowej Syców - Św. Marek cztery dębowe studnie pw. czterech apostołów ewangelistów, autorstwa oleśnickiego artysty rzeźbiarza Zbigniewa Podurgiela. W 2004 r. – studnie Św. Marka i św. Jana, w 2008 – św. Łukasza i w 2009 – św. Mateusza. 

Razem z Towarzystwem podejmował działania promujące historię i tradycje związane z XVII - wiecznym kościołem św. Marka organizując odczyty, koncerty, wykłady, pielgrzymki.
W 2007 r. Towarzystwo we współpracy z Centrum Kultury i Muzeum Regionalnym po raz pierwszy zorganizowały obchody Europejskich Dni Dziedzictwa w Sycowie o tematyce „Ludzie gościńca. Wędrowcy, pielgrzymi, tułacze”, w ramach których powstała prezentowana w muzeum wystawa „ Wędrowcy, pielgrzymi – poszukiwanie sposobu na (prze-)życie”. To właśnie przy okazji tych Dni, promujących na Dolnym śląsku Drogę św. Jakuba i odtwarzanie dawnych szlaków  pątniczych, zrodziła się w Towarzystwie idea wytyczenia nitki szlaku wiodącego z Sycowa przez Św. Marek, który dołączyłby do głównego szlaku wiodącego przez Wrocław, Via Regia. Prace te zostały podjęte i częściowo zrealizowane.

W 2012 r., widząc pogarszający się stan budowli kościoła i postępujące zagrożenie dla jego funkcjonowania, Towarzystwo nawiązało współpracę z poseł Beatą Kempą i doprowadziło  do powołania Społecznego Komitetu „Na ratunek kościołowi św. Marka”, w skład którego weszli przedstawiciele szeroko reprezentowanej społeczności sycowskiej, wśród nich m.in. proboszcz parafii ks. Sławomir Borowczyk, burmistrz Sławomir Kapica, radni, przedsiębiorcy, dyrektorzy instytucji, nauczyciele.

W wyniku podjętej współpracy udało się pozyskać z MKiDN środki na renowację kościoła w wysokości 500 tys. zł.  Zostały one przyznane w lutym 2013 r., a w listopadzie tego roku podjęte prace remontowe (fumigacja, wymiana gontu) zostały zakończone.
W 2012 r. Stanisław Kozłowski nawiązał ścisłą współpracę z dr. Piotrem Oszczanowskim, późniejszym  dyrektorem Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Jej efektem była organizacja wystawy „Bruno Tschötschel – wrocławski Wit Stwosz XX wieku”, która miała miejsce na przełomie 2012/2013 r. w Muzeum Miejskim Wrocławia, a Towarzystwo Świętego Marka było jej współorganizatorem.

Dzięki wystawie ten wybitny, a zapomniany na dziesięciolecia  rzeźbiarz, który pozostawił w Sycowie i okolicy wiele dzieł, został „odkryty” dla lokalnej społeczności. Stanisław Kozłowski wraz z żoną Małgorzatą są autorami  tekstu o sycowskich dziełach artysty pt. „Bruno Tschötschel w pejzażu miasta – z kogutem i dzwonnicą w tle”, zamieszczonym jako jeden z rozdziałów w katalogu do wystawy, a Towarzystwo w 2017 r., z okazji swego 15-lecia, przygotowało wystawę „Bruno Tschötschel – artysta na miarę epoki” prezentowaną w hotelu „Aroma Stone” oraz w Muzeum Regionalnym w Sycowie.

W r. 2021 wystawa ta została przypomniana w kościele pw. św. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sycowie, w którym zgromadzonych jest najwięcej prac rzeźbiarza.

Jako prezes TSM Stanisław Kozłowski  bardzo dbał o upamiętnianie ludzi zasłużonych dla regionu. Wraz z Towarzystwem zainicjował ufundowanie na murach obecnego Zespołu Szkolno-Przedszkolnego Nr 3 im. Jana Pawła II w Sycowie,  tablic poświęconych wybitnym sycowianom. W 2012 r. -  upamiętniono w ten sposób kronikarza Josepha Franzkowskiego (1850-1936), nauczyciela i kierownika szkoły katolickiej, na miejscu której istnieje obecny ZSP. Okazją ku temu było 100-lecie wydania jego książki „Historia wolnego państwa stanowego, miasta i powiatu Syców” (1912). W tym samym roku podjęto prace zabezpieczające przed zawaleniem pomnik nagrobny ks. Ignacego Kupca (1815-1876) na cmentarzu św. Marka.

W 2018 r., z okazji 100-lecia Niepodległości Polski, kolejną tablicą upamiętniono tego wybitnego proboszcza, człowieka wielu zasług,  budowniczego wspomnianej szkoły katolickiej w Sycowie oraz wielu innych.
Potrzeba zachowania w społecznej pamięci  tych, którzy byli przed nami na tych terenach zaowocowała stworzeniem edukacyjno-regionalistycznego projektu „Przywróceni pamięci”. Jego rezultatem była organizacja powiatowej konferencji „Joseph Franzkowski – kronikarz ziemi sycowskiej” w 2015 r. Z tej okazji wydano również publikację pod tym samym tytułem.
100-lecie odzyskania przez Polskę niepodległości stało się punktem wyjścia do realizacji kolejnego projektu, utworzenia „Wielkiej Księgi Sycowian”, we współpracy z proboszczem parafii pw. MB Częstochowskiej w Sycowie, ks. Adamem Gmerkiem. 

Kościół św. Marka i cmentarz przy kościele, na którym spoczywają nie tylko J. Franzkowski i ks. I. Kupiec, ale i wiele innych zasłużonych osobistości,  to kolejne miejsce objęte opieką TSM pod kierunkiem S. Kozłowskiego.  W r. 2015 upamiętniono Honorowych Obywateli Miasta Sycowa, J. Franzkowskiego i K. Zielnicę, poprzez wystawienie drewnianych kapliczek nagrobnych (autorstwa Zbigniewa Podurgiela) oraz pamiątkowych tablic granitowych.  

Rozpoczęta w 2020r. z inicjatywy S. Kozłowskiego renowacja nagrobka proboszcza Dziesławic,  ks. Richarda Soiki (1875-1915) została zakończona już po jego śmierci,  latem 2021 r.
Lata 2019-2020 to czas wyjątkowych wystaw. W lutym 2019 r., dzięki staraniom TSM, zawitała do Muzeum Regionalnego w Sycowie wystawa przeniesiona z Muzeum Historii Katowic „Taniec śmierci. I wojna światowa w alegorycznych wycinankach, drukach i szkicach Melchiora Grosska”, oparta na zbiorach Oberschlesisches  Landesmuseum w Ratingen, do którego prace księdza trafiły po jego śmierci.

Postać ks. Melchiora Grosska od dawna fascynowała Stanisława i już w 2014 r. w oparciu o barwny drzeworyt „Ecce homo” autorstwa M. Grosska, będący w jego posiadaniu, z jego inicjatywy i przy współpracy TSM i ks. proboszcza Jerzego Kaniewskiego, powstało w kościele p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej w Sycowie ceramiczne epitafium (pracownia Beaty i Romana Szynolów z Pasikurowic) upamiętniające ofiary zbrodni katyńskiej 1940 i katastrofy smoleńskiej 2010.

Pomysł wykorzystania motywu drzeworytu do upamiętnienia zbrodni katyńskiej był nieprzypadkowy również z tego powodu, iż najmłodszy brat księdza Stanisław (1907 – 1940) zginął w Charkowie, zamordowany w katowni NKWD. Wystawa prac ks. Melchiora Grosska w 2019 r. stała się zwieńczeniem starań S. Kozłowskiego, by czas nie zatarł tej wyjątkowej postaci księdza - artysty i dzieła jego życia.

Rok 2020 przyniósł organizację następnej dużej wystawy, zatytułowanej  „Sługa Boży ks. Aleksander Zienkiewicz (1910-1995). Duchowy testament”. Jej otwarcie odbyło się 27 listopada 2019 r. w Duszpasterstwie pod Czwórką we Wrocławiu, z okazji uroczystości poświęcenia sarkofagu ks. Aleksandra Zienkiewicza w tumskim kościele św. św. Apostołów Piotra i Pawła, w której uczestniczył S. Kozłowski. Wystawa przygotowana we współpracy z IPN we Wrocławiu, w lutym 2020 r. została przeniesiona z inicjatywy europoseł Beaty Kempy, przy organizacyjnej współpracy TSM i burmistrza miasta Dariusza Maniaka, do Sycowa.

To właśnie w sycowskiej parafii św. św. Apostołów Piotra i Pawła ks.  A. Zienkiewicz podjął swą pierwszą  pracę duszpasterską po wyjeździe z Wilna w 1946 r. i był też prefektem w tutejszym liceum. Z postacią ks. A. Zienkiewicza wiąże się jeszcze osobista historia S. Kozłowskiego, związana z niespodziewanym pozyskaniem książki, będącej kiedyś własnością księdza. Książkę tę przekazał w 2019 r. do muzeum przy klasztorze Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu w Ostrzeszowie, do którego przez długie lata jeździł ks. A. Zienkiewicz ze swymi studentami na rekolekcje. W muzeum znajdujemy taką informację:
 Ksiądz Aleksander Zienkiewicz poprzez swoje pochodzenie z Wileńszczyzny i czas posługi w Nowogródzkiej farze, w której został ochrzczony Adam Mickiewicz, czuł się szczególnie związany z naszym Wieszczem. Nie dziwi więc fakt, że opuszczając Nowogródek zabrał ze sobą jego metrykę chrztu oraz książkę jego autorstwa, którą odnalazł i przekazał do naszego muzeum pan Stanisław Kozłowski z poniższą informacją:

Książka trafiła w moje ręce przypadkowo (a może i nieprzypadkowo?!) jakieś 10 lat temu. Zaproponowano mi kupno jej jako książki która: „Była własnością jakiegoś księdza, który był z Litwy zaraz po wojnie w Sycowie rok i wyjechał do Wrocławia. Podarował on ją moim teściom. Pamiętam jeszcze tylko tyle, że była podpisana nazwiskiem tak jakoś na „Z” czy coś takiego, ale więcej nic nie wiadomo”. Dla mnie taka wiadomość była elektryzująca i wystarczająca. Wtedy to był już stosik luźnych kartek bez okładki, porośniętych pleśnią i szkoda, że nie zachowała się karta z podpisem księdza. A cóż innego mógł ks. Zienkiewicz przywieźć z Nowogródka, jak nie dzieła A. Mickiewicza, z którego twórczością był związany całe życie! Książka została poddana kosztownej, długotrwałej i fachowej konserwacji we Wrocławiu, odgrzybiona, posklejana i oprawiona w nową okładkę z tytułem na grzbiecie tłoczonym z płatków złota.

W 2020 r. , w związku z pozyskaniem przez proboszcza ks. Rafała Kopisa środków finansowych z MKiDN na renowację ołtarza, ambony i krucyfiksu w kościele św. Marka, służył pomocą w kompletowaniu dokumentacji i z entuzjazmem kibicował pracom konserwatorskim.

Jego ostatnią aktywnością była redakcja książki „ W cieniu wojen. Z pamiętników uchodźców i wspomnień zesłańców na Sybir” Aleksandry Hołubeckiej - Zielnicy. Doczekał jej wydania, ale nie doczekał pierwszego spotkania autorskiego, które ze względów na panujące rygory sanitarne związane z pandemią koronawirusa, odbyło się dopiero w czerwcu 2021 r. Zdążył jednak zrobić wpis  na Facebooku TŚM, pod informacją o publikacji książki, który brzmiał: Człowiek składa się z wody i węgla, języka i pamięci. Spośród nich - pamięć największa... Tu lekcja - czym jesteśmy jako naród i dlaczego jesteśmy Polakami. Jakie są nasze prawdy i z czego wywiedzione prawo do bycia  równymi wśród równych”.

Stanisław Kozłowski swoim życiem i swoimi działaniami wpisał się nierozerwalnie w historię ziemi sycowskiej, z którą związał całe swe dorosłe życie, nie tylko dokumentując jej dziedzictwo, ale i tworząc ciąg dalszy losów pisanych przez  pokolenia.

Odznaczenia:

2013 r. -  Nagroda Marszałka Województwa Dolnośląskiego „Wena 2013”, za szczególne osiągnięcia dla regionu i wybitne osiągnięcia w dziedzinie kultury. 

2021 r., pośmiertnie - Złoty Krzyż Zasługi przyznany przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę, za zasługi w pielęgnowaniu tradycji oraz ochronę dziedzictwa kulturowego i działalność na rzecz społeczności lokalnej.

Renata Wojciechowska

Towarzystwo Świętego Marka